Angst en Verlangen

Mijn zoon staat in zijn zwembroek op de rand van de boot. Hij tuurt in het water.
Zal hij springen?
Op de heetste dag van het jaar zitten wij gelukkig in een bootje op de Vecht.
Een stuk minder druk dan het strand.
Het was bijna niet gelukt, want alles was al verhuurd. Toch hadden we ineens geluk; er had iemand geannuleerd. Uiteindelijk zitten we in een veertien persoons sloep met z'n vijven, al wil mijn man niet zeggen voor welk absurd bedrag dat is gelukt.
Heerlijk ruim, dat wel.

Mijn zoon is net zeven geworden. Geduldig staat hij op de rand. Zijn vriendje is al gesprongen en roept hem met veel gespetter toe. Ik weet dat hij niets liever wil dan zwemmen met zijn vriendje. Ik kijk naar hem en vraag me af wat hij denkt. Ik weet dat hij bang is en bezig is zijn angst te overwinnen. De afstand tot het water is best groot.
Hij zal er nog wel even staan. De kans bestaat dat hij het niet gaat doen, het is niet zo'n lefgozer.
Dan ineens springt hij, veel sneller dan we hadden verwacht. Met een brede grijns lacht hij ons vanuit het water toe als hij weer boven komt, zo trots.

Later vragen we hem hoe hij het durfde, hoe het kon dat hij ineens sprong.

'Ik dacht er steeds aan mama, aan dat ik er in zou zijn.
En op een gegeven moment dacht ik er zoveel aan, dat ik er eigenlijk al in was.
En toen sprong ik!'
Een mooiere versie over de tweestrijd tussen angst en verlangen hoorde ik nog niet.

De Grote Verdwijntruc

Kyra en ik lopen door het bos.
Ze staat op het punt haar baan (bij een bank) op te zeggen. We lassen een accuut coachingsgesprek in.

‘Door mijn bazen wordt  mij al jaren verteld dat ik harder moet zijn. Dat ik me dingen minder moet aantrekken, minder tijd moet besteden aan overleg, me minder kwetsbaar op moet stellen. Ik ga daardoor erg aan mezelf twijfelen. Ik probeer mezelf te blijven. Ik werk ontzettend hard, maar krijg er weinig waardering voor ...van boven. Het lijkt alsof mijn bijdrage niet gezien wordt!

Mijn team draagt mij op handen. Ze hebben de ene na de andere reorganisatie meegemaakt, en de volgende komt er weer aan. Ik voel me erg verantwoordelijk voor hen, zozeer zelfs dat ik mijn werk in vakanties en weekenden heel moeilijk kan loslaten'.

Zij worstelt met de vraag hoe ze zichzelf kan blijven in een omgeving waar ze zich voor haar gevoel tegennatuurlijk moet gedragen. Zoals veel vrouwen heeft ze het gevoel haar identiteit te verliezen in het krachtenveld met louter mannelijke collega’s. Wat gebeurt er precies met de ‘vrouwelijke identiteit’ in een context van samenwerking met  mannen? Hoe kan het dat ze zo hard werkt, en dat het niet gezien wordt?

Joyce Fletcher, hoogleraar gender, heeft hier een interessant boek over geschreven: Disappearing Acts.

Een centraal concept uit het boek is relational practice: gedrag gericht op de groei van anderen, verbetering van relaties.Een theorie uit het boek is dat vrouwen in hun socialisering worden aangemoedigd om de verantwoordelijkheid voor relationele groei op zich te nemen, en mannen worden aangemoedigd die te ontkennen. Relational practice is werk dat onzichtbaar gedaan wordt, terwijl de mythe van onafhankelijkheid en individuele prestaties gehandhaafd blijft.

Fletcher beschrijft hoe aan relationeel werk (relational practice) betekenis wordt gegeven in mannenorganisaties. Hoe wordt dit ontastbare werk, dat wel nodig is voor de voortgang van projecten, gewaardeerd? Bijvoorbeeld: helpen zonder er iets voor terug te vragen, empathie, gevoel voor de emotionele context, voorkomen van conflicten. Maar ook: tijd maken, investeren in relaties, complimentjes, creëren van een veilige werkomgeving, schrijven van bedankbriefjes.

Fletcher vond als uitkomst dat dit relationele werk niet als 'echt werk' wordt beschouwd, maar actief wordt ‘weggemaakt’. Ze onderscheidt drie wegmaak trucs:

 

• Relationeel gedrag wordt geattribueerd als gekte, slapte, of naïeve persoonlijkheidstrek in plaats van een strategie om je doelen te bereiken. Denk aan Job Cohen de door Wilders als slapjanus werd neergezet door te gaan ‘theedrinken met Marokkanen’. Een bewust ingezette strategie van Cohen werd hiermee weggemaakt.
• Relationeel gedrag wordt vaak benoemd in woorden geassocieerd met de privésfeer en vrouwelijkheid. Dit devalueert de organisatorische betekenis die het werk krijgt.
• Vrouwen die relationeel gedrag vertonen, gedragen zich volgens het genderstereotype. Ze komen hiermee in de double bind: of je bent een goede vrouw die gedevalueerd wordt als collega, of je bent een collega die gedevalueerd wordt als vrouw, zie ook Meisje of Bitch.

Deze Grote Verdwijntrucs doen zowel mannen als vrouwen tekort in organisaties, maar vooral vrouwen hebben er last van.

Kyra herkent er een heleboel van. 'Ik heb inderdaad soms het gevoel dat ik gek ben. Het lijkt wel alsof ik gehersenspoeld wordt! Ik ben 't zat om iedere keer te worden weggezet als 'overemotioneel'.
Aan het einde van onze wandeling is ze des te vastberadener haar baan op te zeggen.
En zo verdwijnt er weer een vrouw uit een mannenorganisatie die aan de voorkant veel moeite doet vrouwelijk talent binnen te halen ...
Over Verdwijntruc gesproken !

 

Rituelen van Verbinding

Elk jaar eten we een paar dagen voor oud en nieuw met twee goede vrienden.
Altijd in hetzelfde restaurant in een gehucht in Noord Groningen, ver van onze woonplaatsen in het westen. Een uit nood geboren traditie.
Het lukt ons - vier werkende ouders - gedurende het werkjaar niet om fatsoenlijk bij te praten. Wel in één op ééntjes: De beide mannen zijn bevriend, de beide vrouwen ook, en ook één (niet-huwelijkse) man-vrouw combinatie ziet elkaar door het jaar heen. Maar een sessie met z'n vieren blijkt een logistieke uitdaging van de hoogste orde!

Een paar jaar geleden ontdekten we dat beide gezinnen de Kerstvakantie doorbrengen bij de respectievelijke ouders. Die toevallig bij elkaar in de buurt wonen. En dan is er dus tijd. En oppas. Een ritueel werd geboren; samen dineren precies tussen de ouderlijke woonplaatsen in. Laat daar nu net een sterrenrestaurant zitten.

Het verheugen begint al dagen vantevoren.
Wat ga ik vertellen?
De avond verloopt ogenschijnlijk altijd exact hetzelfde. We krijgen het ronde tafeltje aan het raam toegewezen. We bestellen het vijf gangen verrassingsmenu. Om ons vervolgens zo snel mogelijk te concentreren op het belangrijkste agendapunt van deze avond: Het Rondje. We hebben een uur per persoon.
Er is enig gekissebis over de volgorde; met wie zullen we beginnen?
Uit ervaring weten we dat de eerste de meeste tijd krijgt, en het bij de laatste altijd haastwerk is. Wie heeft dit jaar dus recht op de meeste tijd?
Ook is er vaak wat finetuning van de hamvraag. Doen we het klassieke rondje hoogte- en dieptepunten van het afgelopen jaar? Of kiezen we voor: welke thema heeft je geraakt in 2012? En wat betekent dat voor 2013?

Ontslag. De dood van een vader. Een nieuw baan. Zorg om een kind. Bezinning op de monomanie.
We luisteren. Het is bijzonder om je eigen partner dingen te horen zeggen die eerder nog niet zo ruim hadden geklonken. Omdat er nu drie paar oren zijn die het verhaal groter maken en waarde toekennen. We moeten irritante gasten zijn voor de bediening want we laten ons nauwelijks onderbreken om te luisteren naar wat ons wordt geserveerd. Tussen de bedrijven door stoten we nog een schilderij van de muur, en gooien een kaars om waardoor een buurvrouw kaarsvet op haar tas krijgt. Er wordt gefronst naar onze luidruchtige tafel maar het deert ons allemaal niet.

Aan het einde van de avond zitten we niet alleen vol van de vijf gangen, maar zijn we ook vervuld van de tijd met elkaar. Een soort oase van aandacht. Een ritueel van verbinding.
'We doen veel te weinig aan rituelen', zei een vriend laatst.
Misschien hebben wij met onze drukke en versnipperde levens rituelen juist extra hard nodig om 'heel' te blijven. Heel blijven in de veelheid van contexten waarin we succesvol willen zijn; als vader, moeder, baas, vriendin, professional, dochter, echtgenoot (weer de sluitpost van de rekening merk ik).
Mijn goede voornemen voor 2013: opnieuw rituelen van verbinding eren met mijn lief, mijn kinderen, mijn vrienden ...

En eehh, speelt seks dan ook een rol?

Barbara (37) zit in de race om Partner te worden bij een strategisch adviesbureau. Ze mailt me met de volgende vraag:

‘Ik ben een goede consultant en kan heel goed met mannen samenwerken. Voor de vrouwelijke consultants hier in huis ben ik een rolmodel. Maar om partner te worden moet ik mezelf verkopen aan mannen; Het hele leiderschap van mijn bedrijf bestaat uit veertig (blanke) mannen! Zij zullen mij straks beoordelen. Ik ben op zoek naar: hoe beoordelen mannen, en hoe blijf ik vrouw? Straks verschijn ik voor een commissie van twintig mannen. Hoe ga ik dat doen? En … speelt seks dan ook een rol?’

Een dappere vraag, we spreken een paar keer af.

Ik ontmoet een lange vrouw met heldere ogen. Assertief, op het strijdbare af. Ik span me in om niet door haar geïntimideerd te raken, zo doelgericht is ze. Noteer in mijn achterhoofd dat ze cultuurdrager moet zijn van iets dat groter is dan zijzelf.

Een paar dingen worden snel duidelijk. Inhoudelijk klopt haar plan om zich in te kopen als een bus. Ze is ambitieus. Ze heeft een uitstekend track record. De teams waar ze leiding aan geeft, doen het goed. Ze voldoet aan alle officiële regels om partner te worden. Toch vertragen de zittende partners de procedure met vage argumenten. Barbara wordt onzeker en puzzelt over wat er speelt. 

Een paar hypotheses.

Barbara probeert 'lid te worden van de club'. Ze heeft keihard gewerkt om zich te bewijzen met haar resultaten. Daarnaast houdt ze zich staande als vrouw in een mannenorganisatie. Ze is gaan oefenen hoe ze haar emoties onder controle houdt, want die worden als onprofessioneel betiteld. Zelfs in gesprek met mij valt op dat ze haar hoofd onnatuurlijk stil houdt. Als ik vraag naar het waarom, antwoordt ze dat ze heeft geleerd niet teveel te knikken, want meisjesgedrag verzwakt haar positie. Ze heeft zich aangepast in haar kleding: meestal grijs, zakelijk, tikkeltje onvrouwelijk, want teveel vrouwelijkheid doet af aan senioriteit. Ze coacht andere vrouwen hier ook op. Ze laat haar humor bij de voordeur achter want ze merkt dat vrouwen anders worden beoordeeld op humor dan mannen; ze lacht wel mee om de harde grappen van de mannen, maar weet dat zij zich deze humor niet kan permitteren. Ze spreekt niet over haar kinderen, dat doen de mannen ook niet. Zo heeft ze zich opgewerkt, precies volgens de (ongeschreven) regels van organisatie. De perfecte Queen Bee. Niet omdat ze dat is. Maar omdat ze denkt dat dit gedrag van haar verwacht wordt. Toch?

Maar nu blijkt één omissie. Nu deze vrouw zich aan de voet van de apenrots meldt, staat iedereen een beetje ongemakkelijk te kijken. De regels waaraan ze moet voldoen lijken toch niet helemaal te kloppen. In ieder geval niet voor haar. Want ze is wel goed.
Maar niet leuk.
 

Als ik mannen in leidende posities vraag wat zij een leuke vrouwelijke collega-leider zouden vinden, is één van hun eerste antwoorden vaak: 'Dat het een echte vróuw is! Als het maar geen manwijf is!'

Eerlijke mannen zeggen: 'Ik vind het gewoon vervelend om door een vrouw geleid te worden. Ze moet vooral niet het baasje willen zijn.  Ze moet mij wel het gevoel geven dat ik uiteindelijk de knoop doorhak'.
En als je er niet moraliserend over doet, geven de meeste mannen al snel toe: ja inderdaad, seks speelt een rol. 'De eerste scan is altijd even: zou ik het met haar kunnen doen. Als dat niet zo is, omdat ze in mijn ogen één van de mannen probeert te zijn, begint de relatie al slecht'. 

 

Wat tragisch. Zowel voor de organisatie als voor Barbara. Het 'opleidingstraject' dat deze talentvolle vrouw heeft doorlopen in de organisatie om haar klaar te maken voor de top, werkt nu tegen haar: Jarenlang heeft ze haar vrouwelijkheid bij de voordeur achtergelaten om serieus genomen te worden. En nu wordt ze afgewezen omdat ze te weinig vrouw is. Nu wordt ze afgewezen op een relationeel aspect tussen man en vrouw. Omdat de 'sexuele relatie' niet klopt. Mannen werken liever samen met een vrouw dan met een 'manwijf'. Maar om zover te komen heeft ze wel steeds 'manwijf' moeten zijn.
Een idiote paradox, die niet persé iemands schuld is.

Barbara ziet het even heel somber in. Besluit dan dat ze nog een poging wil wagen. Ze neemt haar aandeel in het geheel en wil onderzoeken of er opties zijn om zich minder masculien te gedragen. En hoe die opties er dan uitzien.
'Tom Poes, verzin een list', zegt ze lachend bij vertrek. En die verzinnen we.
Lees volgende keer Barbara's list!


 

 

Zuurstofmasker op

Voor me zit Femke. Energieke vrouw, net veertig. Twee kinderen waarvan nog één baby.
Teamleider bij een bank en in de lift naar een volgende stap. Echtgenoot met eveneens mooie carrière. Als gezin samen nog volop in de overgang van ''twee naar vier''.
Tijdens ons vorige gesprek concludeerde ze: misschien moeten we iets meer pas op de plaats maken in deze levensfase. Toch best ingewikkeld, twee carrières op één kussen.

Maar vandaag is er geen sprake van 'pas op de plaats' maken. Femke heeft namelijk goed nieuws: ze is gevraagd haar baas op te volgen. En wel meteen.
Dus is ze naarstig bezig een plan te maken om de transitie van 'middenmanager' naar een stap hoger te markeren. Wat doet er toe? Waar op focussen?
Ze tekent de teams, de poppetjes. Ze ontvouwt haar plannen. Klinkt goed.
Over één ding heeft ze ietwat makkelijk gedacht. Ze heeft geen opvolger. Als het aan de hoogste baas ligt komt die er ook niet - niet nodig. Betekent dit dat ze de komende tijd twee banen gaat doen?
''en ik heb vanaf vandaag ook een secretaresse! '' zegt ze proestend.
''en moet ik die kamer van mijn baas nu meteen innemen?''

Boeiend. Het goed regelen van je eigen positie vinden de meeste vrouwen erg moeilijk. Ze slaan deze fase graag over.
Mannen lijken hier een stuk minder moeite mee te hebben. Hoe lang zij durven te onderhandelen over de auto die bij een volgende stap hoort! En het wordt helemaal geaccepteerd!

Misschien wordt het makkelijker om in dit spel mee te doen als we bedenken dat we anderen beter kunnen helpen vanuit een goede plek. Ik denk aan de zuurstofmaskers in het vliegtuig. ''Zet eerst uw eigen maskers op, en help dan pas uw kinderen'' las ik altijd op de handleiding onder de stoel. Ik vond dat dan zielig voor die kinderen.
Ineens krijgt het nieuwe betekenis. Statussymbolen zijn net als zuurstofmaskers. Zonder positie krijg je niks voor elkaar. Als je niks voor elkaar kunt krijgen, kun je ook weinig betekenen voor anderen.
Meedoen met de macht is een vorm van aanvaarding van je verantwoordelijkheid.

Femke neemt afscheid met het voornemen te onderhandelen over haar opvolging.
En de kamer gaat ze vandaag nog betrekken!

Meisje of Bitch

Regelmatig spreek ik vrouwen die werken in organisaties met veel mannen. Afgelopen weken waren dat Femke (manager bij een bank), Barbara (managing consultant en Partner in spé) en Annelies (manager bij een productiebedrijf). In hun vragen komt vaak het spanningsveld tussen 'meedoen met de mannen' en 'hoe blijf ik mezelf' aan de orde.

Hoewel het percentage vrouwelijke leiders in organisaties langzaam toeneemt, zijn vrouwen in het management en Raden van Bestuur nog steeds sterk in de minderheid. 
En dus gebeurt het vaak dat de vrouwelijke baas als enige vrouw tussen een groep mannen aan de vergadertafel zit.
Dat stelt haar dan ook meteen voor een eerste dilemma: hoe zorg ik ervoor dat ik erbij hoor? Hoe zorg ik dat mijn collega heren mij serieus nemen? Lid worden van de club is een belangrijke voorwaarde om mee te mogen praten. Dat geldt aan de vergadertafel evengoed als op het schoolplein en in vriendengroepjes. Vrouwen kiezen (bewust of onbewust) vaak voor één van volgende strategieën om het dilemma op te lossen.

1. De Bitch

Als enige vrouw tussen een aantal mannen is de druk groot je aan te passen en mee te doen met de mannen. Dat betekent hard werken om net zo goed  - of liever - beter te zijn dan zij, meedoen met de geschreven en ongeschreven regels over statussymbolen zoals de goede auto, aanwezig zijn bij de juiste borrels, stevig onderhandelen over je salaris en functietitel. Kortom, veel aandacht voor status, competitie en resultaat.
De vrouw die hier succesvol in is, krijgt weliswaar respect voor haar professionaliteit, maar wordt tegelijkertijd afgewezen als vrouw vanwege haar masculiene gedrag. ‘’Het is wel een ijskonijn geworden zeg”, hoor je dan. Ze stelt teleur in ‘vrouwelijk leiderschap’, haar wordt verweten dat ze net een man is.

2. Het Meisje

Een andere vrouwelijke baas ziet het spel op de apenrots met lede ogen aan en heeft geen zin daar aan mee te doen. Soms doet ze moraliserend over het masculiene gedrag van haar collega’s. Ze probeert bij zichzelf te blijven door te focussen op de inhoud. Daarnaast besteedt ze veel zorg en aandacht aan dat wat ze belangrijk vindt: mensen, verbinding, integriteit.
In de praktijk leidt dit meestal tot een rol achter de schermen. Haar treft de omgekeerde kritiek als de bitch: ze is weliswaar vrouwelijk gebleven, maar als collega leider niet serieus te nemen in het management. Ze is te veel ‘het meisje’.

3. Twijfel

Een groot deel van de vrouwen voelt het spanningsveld tussen ‘het meisje’ en ‘de bitch’ haarfijn aan, en vertaalt dit in twijfel aan zichzelf. ‘’Ik weet niet of ik het wel kan op dat niveau.” Of ze bedankt  voor deze spagaat en hangt haar leidinggevende baan aan de wilgen. Haar treft de kritiek dat ze niet ambitieus genoeg zou zijn.

Het alternatief

De vrouwelijke baas die zich staande houdt tussen mannen zit in een klassieke ‘’Catch 22’’, oftewel een double bind. Ze kan het niet makkelijk goed doen. Zijn er manieren om daar uit te blijven? Drie tips:

1. Ten eerste neemt ze een voorsprong door zich de Catch 22 te realiseren. Ze hoeft zich niet wijs te laten maken dat het ligt aan haar competenties, noch aan haar persoonlijkheid, noch aan haar ambities dat het lastig is. Waar het op aankomt is haar vermogen het spanningsveld te verdragen tussen ‘’lid worden van de club’’ en ‘’anders zijn’’. Dat geeft een oncomfortabel gevoel. Dat moet ze accepteren.
2. Het vraagt veel creativiteit en behendig relationeel manoeuvreren om mee te doen met het spel van de mannen, en tegelijkertijd vrouw te blijven. Ze moet zich verdiepen in hoe mannen bereid zijn geleid te worden door een vrouw.
3. Het helpt haar zich suf te kijken naar succesvolle rolmodellen. Een fantastisch voorbeeld van het manoeuvreren tussen Meisje en Bitch is te zien in de Deense serie ‘’Borgen’’ over een vrouwelijke premier. Een must voor iedere vrouwelijke baas.

Lees de volgende keer meer over het manoeuvreren van Barbara, Femke en Annelies, en welke oplossingen zij vonden!

Mailbox en Wasmand

Er is een interessante parallel tussen mijn mailbox en mijn wasmand.
Beide zijn altijd overvol, en mijn inspanningen ze leeg te houden lijken niet samen te hangen met de toestroom van nieuwe items. Ik ben voortdurend out of control.

Om die reden ben ik een tijdje geleden gestopt met proberen bij te zijn met de mail.
Ik scan tegenwoordig. Besteed mijn tijd vooral aan mail versturen. Als ik tijd maak voor mail beantwoorden, selecteer ik eerst op Afzender. Ik beantwoord dan alleen mails van de mensen van wie ik heb onthouden (of opgeschreven) dat ik er nog iets mee moet of wil. Twee keer per jaar gooi ik alles weg, en dan heb ik een paar minuten een lege mailbox.

Ik ben ook gestopt met bij te willen zijn met de was opruimen. Zelfde principe.
Het idee dat de bodem in zicht moet komen, is zinloos. Heb ik wat weggeruimd, is er bovenop alweer een nieuwe stapel bijgekomen. Mijn strategie in de was en de mail is ongeveer hetzelfde. Ik pluk eruit wat we nodig hebben. En soms - als ik tijd en zin heb - maak ik wat meters en ruim in één keer een heleboel op.

Ik schaam mij natuurlijk voor deze praktijken. Ik hou helemaal niet van chaos. Ik vind 't vervelend mensen tekort te doen. En mijn man kan zijn sokken niet vinden. Het knaagt dus stiekem toch.

Jaren terug kreeg ik in een training - ik was deelnemer - een kaartje, zo eentje uit een stapel.
Het was het einde van de training en alle inzichten zouden in het kaartje samen komen, was de onuitgesproken belofte. Ik vond dat een belachelijk en hoogmoedig idee.
Ik trok een blauw kaartje met het woord Vergeving.
Dat woord zei me weinig.
Ik wist zeker dat het kaartje niet over mij ging en niets met mijn leerproces te maken had. Ik wist ook zeker dat dat kaartje nooit iets voor me zou betekenen.

Dat was elf jaar geleden.
Vaak als ik langs de wasmand loop, of het aantal mails in mijn inbox zie, denk ik aan het kaartje.
Maar ook als ik de stapel ongelezen kranten zie liggen, de vergeten verjaardagen op de kalender, de herinnering van de tandarts die al drie maanden op het prikbord hangt, het boek dat ongelezen wacht op mijn nachtkastje: Vergeving.
Als ik de afgekloven appels in mijn auto zie verschrompelen, de niet gepleegde telefoontjes voel trekken, de niet gesporte uren zie oplopen, het gekregen recept nog niet uitgeprobeerd, het langverwachte artikel nog niet geschreven, de trouwste vriendin nog steeds niet teruggebeld ..
Vergeving!